Ζωνιανα

Τα Ζωνιανά είναι ορεινό χωριό και μοναδικός οικισμός της ομώνυμης Κοινότητας της επαρχίας Μυλοποτάμου στην ανατολική πλευρά του νομού Ρεθύμνης. Το χωριό απέχει 43 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο και 52 από το Ρέθυμνο. Βρίσκονται στον Ψηλορείτη (όρος Ίδη) σε υψόμετρο απο 620 εως 725 μέτρα και σε κοντινή απόσταση από τα γνωστά Ανώγεια. Κατά την απογραφή του 2011 το χωριό είχε 1.117 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και τη γεωργία.

Το χωριό είχε άλλες δύο ονομασίες πριν πάρει τη σημερινή ονομασία. Ονομάστηκε αρχικά Ζουλιανά από το βοσκό Ζα (γεν. του Ζου), ο οποίος ανακάλυψε νερό στην τοποθεσία αυτή και έπειτα πήρε την ονομασία Ζουτόλακκος (που σημαίνει στου Ζου το λάκκο). Τέλος, η ονομασία ταυτίζεται με το θεό Δία (Ζευς). Το Ζωνιανά ονομάστηκαν έτσι από την τοπική έκφραση “Ζώνε Θεέ” (δηλ. ‘Άκουσέ με, Θεέ μου’).
Το 1821 οι Ζωνιανοί επαναστάτησαν κατά των Τούρκων με επί κεφαλής τον Μαυρογιάννη. Το 1866, 17 Ζωνιανοί πολέμησαν στο Αρκάδι και σφάγησαν στην τραπεζαρία του μοναστηριού όταν τελείωσαν τα πολεμοφόδια τους. Από τους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912 μέχρι τη Μικρασιατική Εκστρατεία το 1922, έπεσαν μαχόμενοι 13 Ζωνιανοί και 17 στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο το 1940.

Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το σπήλαιο Σφεντόνη ή «του Σφεντόνη η Τρύπα» με πλούσιο σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο.
Χαρακτηριστικές είναι οι κατ΄ έτος εκδηλώσεις “Σφεντόνια” που πραγματοποιούνται με θεατρικές παραστάσεις και γιορτές με ντόπιους λυράρηδες. Στο χωριό δημιουργήθηκε ένα μουσείο κέρινων ομοιωμάτων από τον κ. Διονύση Ποταμιάνο. Το μουσείο “ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ” περιλαμβάνει 87 κέρινα ομοιώματα, που σε φυσικό μέγεθος αναπαριστούν, μπροστά στα μάτια του θεατή, σκηνές από την ιστορία της Κρήτης